پروبیوتیک چه فوایدی برای بدن دارند؟
پروبیوتیک : پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که در صورت مصرف به میزان کافی، فواید متعددی برای سلامتی دارند. آنها را می توان در ماست، لبنیات، غذاهای تخمیری و مکمل ها پیدا کرد. اگرچه مردم از اغلب باکتری ها و سایر میکروارگانیسم ها به عنوان میکروب مضر یاد می کنند، اما بسیاری از آنها برای بدن مفید هستند. ما در این مقاله قصد داریم شما را بیشتر با پروبیوتیک ها آشنا کنیم.
میکروفلور یا میکروبیوتا چیست؟
در دستگاه گوارش ما، خانواده بزرگی از میکروارگانیسم ها (میکروب ها) زندگی می کنند که میکروفلور (یا میکروبیوتا) نامیده می شوند. این میکروب ها فواید بسیار زیادی برای دستگاه گوارش و سایر بخش های بدن ما دارند. رقابت و حذف میکروب های بیماریزا، کمک به هضم و جذب مواد غذایی، بهبود عملکرد سلول های دستگاه گوارش، تعدیل و تقویت عملکرد سیستم ایمنی و پیشگیری از بروز بیماری های مختلف تنها بخشی از فواید این خانواده بزرگ برای بدن ما است. تخمین زده می شود که تعداد میکروارگانیسم های موجود در دستگاه گوارش ما ۱۰ برابر تعداد سلول های بدن باشد، پس هرگونه تغییر و آشفتگی در این خانواده بزرگ، قطعا تاثیر بزرگی بر سلامت و وضعیت ما خواهد گذاشت.
محل زندگی میکروفلور کجاست؟
میکروب های مفید عمدتا ساکن دستگاه گوارش هستند. ما از محوطه دهانی تا انتهای روده بزرگ میزبان این خانواده بزرگ هستیم. البته بخش های دیگری از بدن ما هم وجود دارد که میزبان این میکروب ها هستند:
- مجاری تنفسی و ریه ها
- دستگاه ادراری تناسلی
- پوست و ….
با وجود تعداد زیاد میکروارگانیسم های مفید در بدن، چرا به مصرف پروبیوتیک ها نیاز داریم؟
همانطور که اشاره کردیم، هرگونه آشفتگی در میکروفلور می تواند تاثیرات منفی بر سلامت ما داشته باشد. علل مختلفی می تواند باعث عدم تعادل میکروفلور (دیسبیوزیس) شود. تغییر ناگهانی رژیم غذایی، مصرف بیش از حد فست فود و غذاهای فراوری شده، ابتلا به بیماری های مختلف باکتریایی، ویروسی و قارچی، دوران های مختلف مانند بارداری و یائسگی، مصرف داروها مخصوصا آنتی بیوتیک ها و تغییرات هورمونی از جمله عوامل موثر در برهم خوردن تعادل میکروفلور است. یکی از راه های بازگرداندن تعادل میکروفلور، تامین میکروب های مفید برای دستگاه گوارش است. پروبیوتیک ها را می توان از ماست، لبنیات و مکمل های پروبیوتیک دریافت کرد.
پروبیوتیک ها چگونه کار می کنند؟
یکی از وظایف اصلی پروبیوتیک ها یا باکتری های خوب، حفظ تعادل میکروفلور در بدن است. هنگامی که بیمار هستید و دارو مصرف می کنید، با بهم خوردن میکروفلور گوارش، تعداد باکتری های مفید کاهش یافته و فرصتی برای ورود و تکثیر باکتری های مضر به دستگاه گوارش فراهم می شود. در صورت مصرف پروبیوتیک ها شما با تقویت باکتری های مفید دستگاه گوارش، به جنگ باکتری های مضر و فرصت طلب می روید. پروبیوتیک ها تعادل باکتریایی را در بدن باز می‌گردانند و باعث می‌شوند احساس بهتری داشته باشید. باکتری های خوب با حمایت از عملکرد ایمنی بدن و کنترل التهاب، در حفظ سلامتی شما نقش مهمی دارند.
پروبیوتیک ها همچنین می توانند:
- در هضم و جذب غذا و مواد مغذی به بدن کمک کنند
- در پیشگیری از ابتلا به بیماری ها موثر باشند
- به سنتز برخی ویتامین ها در بدن کمک کنند
از کدام میکروارگانیسم ها در تولید فراورده های پروبیوتیک ها استفاده می شود؟
برای انتخاب سویه مناسب برای فراورده پروبیوتیک، سویه مورد نظر باید دارای یکسری ویژگی هایی باشد. میکروارگانیسم مورد نظر باید در شرایط و دمای بدن توانایی رشد داشته باشد، در برابر اسید معده و املاح صفراوی مقاوم باشد، بعد از مصرف به روده ها برسد و اثرات مفید خود را در دستگاه گوارش اعمال کند. با توجه به این شروط، باکتری های مفید متعددی هستند که می توان به عنوان پروبیوتیک انتخاب کرد. در این میان از چند جنس بیشتر به عنوان پروبیوتیک استفاده می شود:
لاکتوباسیلوس
بیفیدوباکتریوم
استرپتوکوکوس
علاوه بر باکتری ها، از میان مخمرها (قارچ های تک سلولی) هم می توان پروبیوتیک ها خوبی انتخاب کرد. رایج ترین نوع مخمری که به عنوان پروبیوتیک ها استفاده می شود ساکارومایسس بولاردی است که سال ها است از آن به عنوان یک مخمر مفید در تولید فراورده های پروبیوتیک استفاده می شود.
خواص پروبیوتیک ها در کدام بیماری ها به اثبات رسیده است؟
اثرگذاری پروبیوتیک ها در پیشگیری و کمک به رفع اختلالات گوارشی و کاهش علائم بیماری های متعددی به اثبات رسیده است مانند:
کولیک نوزادان
گاستروانتریت ها و اسهال های حاد عفونی (باکتریایی و ویروسی)
اسهال ناشی از مصرف آنتی بیوتیک
دل دردهای عملکردی کودکان
سندروم روده تحریک پذیر
یبوست های مزمن
کمک به ریشه کنی هلیکوباکتر پیلوری
کولیت اولسروز
عفونت های ادراری تناسلی در بانوان
عفونت های تنفسی فوقانی (عفونت گوش، سرماخوردگی، سینوزیت)
اگزما (درماتیت آتوپیک)
علاوه بر این، تحقیقاتی وسیعی درباره تاثیر پروبیوتیک ها در مواردی همچون کمک به کنترل فشار خون بالا و کلسترول خون، بهبود قند خون ناشتا و کاهش مقاومت به انسولین، کمک به درمان کبد چرب، کمک به پیشگیری از بروز آلرژی و درماتیت آتوپیک، تعدیل عملکرد سیستم ایمنی، کمک به پیشگیری از بروز سرطان های دستگاه گوارش و کاهش مشکلات مرتبط با اختلالات اضطرابی، افسردگی، بیش فعالی-کم توجهی، اوتیسم و … در دنیا انجام شده است که افق های جدیدی از اثرات شگفت انگیز این میکروارگانیسم ها را نشان می دهد.
فرآورده های پروبیوتیک به چند شکل تولید می شوند؟
فراورده های پروبیوتیک در اشکال مختلفی تولید می شوند :
- قطره خوراکی
- ساشه
- قرص
- کپسول خوراکی و واژینال
اشکال مختلف این محصولات به این دلیل است که کاربردهای متفاوتی دارند و گروه هدف آن ها باهم فرق دارد. مثلا قطره ها عمدتا برای نوزادان، ساشه ها بیشتر برای کودکان و فرم کپسول و قرص برای بزرگسالان تولید می‌شود.
عبارت های مختلف مانند پری بیوتیک یا سین بیوتیک به چه معنا است؟
مکمل های پروبیوتیک ممکن است حاوی پری بیوتیک باشند. پری بیوتیک ها کربوهیدرات های پیچیده ای هستند که به مصرف میکروارگانیسم های موجود در روده (باکتری های مفید) می رسند و آن ها را تقویت می کنند. پری بیوتیک ها «منبع غذایی» برای باکتری های خوب هستند.
آنها به تغذیه باکتری های خوب و حفظ سلامت آنها کمک می کنند. از انواع پری بیوتیک ها می توان به فروکتوالیگوساکارید، اینولین، پکتین و … اشاره نمود. هنگامی که مکملی دارید که ترکیبی از پروبیوتیک و پری بیوتیک است، به آن سین بیوتیک گفته می شود.
چه زمانی باید مکمل پروبیوتیک مصرف کرد؟
به طور کلی تفاوت زیادی در زمان مصرف پروبیوتیک وجود ندارد. در برخی منابع علمی، بهترین زمان برای مصرف پروبیوتیک اول صبح قبل از خوردن صبحانه یا شب ها قبل از خواب است. نکته ای که مهم تر از زمان مصرف در طول شبانه روز است، استمرار در مصرف و رعایت زمان ثابت در مصرف این فراورده ها می باشد. طبق مطالعاتی که در طی سال ها روی پروبیوتیک ها انجام شده، برای حفظ اثربخشی، باید پروبیوتیک ها را روزانه و طبق برنامه مشخصی استفاده کرد. بهترین حالت این است که ساعت مشخصی را در طول روز در نظر بگیرید و هر روز در همان زمان، پروبیوتیک مصرف کنید. علاوه بر این، در اندیکاسیون های درمانی که پروبیوتیک همزمان با سایر داروها استفاده می شود، رعایت مصرف روزانه و در ساعت مشخص، اهمیت دو چندان پیدا میکند.
آیا مصرف پروبیوتیک ها در بدن ضروری است ؟
تامین باکتری های مفید برای دستگاه گوارش از لحظه تولد تا زمانی که زنده هستیم نه تنها مفید، بلکه ضروری است. نوزادی که تازه به دنیا می آید با رفتارهایی مانند شیر خوردن، لمس پوست بدن مادر، مکیدن انگشت و حتی به دهان بردن وسایل مختلف، ناخوداگاه در حال تامین باکتری های مختلف برای دستگاه گوارش است. پس از این دوران، هم در کودکان و هم در بزرگسالان مصرف لبنیات و غذاهای طبیعی مسیری برای رساندن باکتری های مفید به بدن می باشد.
علاوه بر بازه های سنی مختلف، ما در شرایط مختلفی مانند ابتلا به بیماری ها، مصرف داروها، تغییر شرایط آب و هوایی، تغییر عادات غذایی و … به دلیل احتمال بروز دیسبیوزیس، نیاز به تامین میکروارگانیسم های مفید برای دستگاه گوارش خود داریم. همانطور که اشاره شد، یکی از بهترین و مطمئن ترین راه های تامین این میکروارگانیسم های مفید، استفاده از فراورده های پروبیوتیک است.
اگر علاقه مند به افزودن پروبیوتیک ها به رژیم غذایی خود هستید، بهتر است با پزشک متخصص صحبت کنید. مهم است که به یاد داشته باشید که همه پروبیوتیک ها رفتار یکسان و اثرات یکسانی ندارند. هر کدام مزایای خود را دارند. آنها به طور کلی آسیب نمی رسانند ولی باید با توجه به کاربرد مد نظرتان، سویه مناسب را انتخاب و مصرف نمائید.
آیا پروبیوتیک ها برای کودکان مفید هستند؟
سال‌های کودکی با عواملی مانند مدرسه، استرس، رژیم غذایی با قند بالا و کم فیبر، داروها/آنتی‌بیوتیک‌ها، و سبک زندگی پرمشغله همراه است که همگی می‌توانند بر ترکیب میکروفلور کودک شما تاثیر بگذارند و سطح باکتری‌های مفید را کاهش دهند. به همین منظور مصرف پروبیوتیک ها در دوران کودکی به حفظ تعادل باکتری های بدن آنها کمک می کند.
پروبیوتیک ها نقش موثری در حفظ سلامت کودکان و پیشگیری از بیماری های مختلف دارند، علاوه بر این، می توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:
- افزایش هضم و جذب غذا
- بهبود سطح انرژی در کودکان
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- بهبود خلق و خو و کمک به کاهش اضطراب و استرس
عوارض مصرف پروبیوتیک ها چیست؟
مصرف پروبیوتیک در بسیاری از افراد هیچگونه عارضه خاصی ایجاد نمی کند. با این حال در تعداد بسیار کمی از مصرف کنندگان، ممکن است در یکی دو روز اول، ایجاد نفخ کند که معمولا با ادامه مصرف از بین می رود. در افرادی که معمولا به دلیل بیماری مثلا سندروم روده تحریک پذیر، خودشان دچار نفخ هستند، پیشنهاد می شود از سویه هایی استفاده کنند که این عارضه را ایجاد نمی کند. همچنین توصیه می شود در صورتی که با شروع مصرف هر فراورده پروبیوتیک، علائم آلرژی در فرد ظاهر شد، مصرف را متوقف کرده و با پزشک متخصص دراین باره مشورت کند.
شرایط صحیح نگهداری پروبیوتیک ها چیست؟
شرایط نگهداری پروبیوتیک ها با توجه به روش تولید آن ها و شرایط آب و هوایی شهری که در آن ساکن هستید، متفاوت است. فراورده های پروبیوتیک در شرکت فرابیوتیک به روش لیوفیلیزه و با آخرین تکنولوژی روز دنیا تولید می شوند. فریز درائینگ بهترین روش تولید پروبیوتیک در دنیا می باشد و محصولات آن بالاترین میزان ماندگاری را تا زمان مصرف حفظ می کنند. با این حال، با توجه به اینکه محصولات مختلف موجود در بازار با روش های متفاوتی تولید می شوند، ضروری است بعد از تهیه هر فراورده، اطلاعات مربوط به شرایط نگهداری آن را به دقت مطالعه کنید. برخی فراورده های پروبیوتیک نیاز مبرم به نگهداری در یخچال (دمای ۸-۲ درجه سانتی گراد) دارند و برخی دیگر را تنها کافیست در دمای اتاق (زیر ۲۵ درجه سانتی گراد) و در محل خشک و خنک نگهداری کنید. پیشنهاد می شود در صورتی که در مناطق گرم و مرطوب (آب و هوای شرجی) زندگی میکنید و احتمال می دهید در طی روز دمای منزل شما بیش از ۲۵ درجه سانتی گراد باشد، پروبیوتیک ها را در یخچال نگهداری نمایید تا دچار کاهش کیفیت و اثرگذاری نشوند.